چرا نادر ابراهیمی مهم است؟

نادر ابراهیمی به عنوان یکی از برجسته‌ترین داستان‌نویسان معاصر بود که توانست آثاری سرشار از سادگی و صمیمیت با نثری جذاب را بنویسد. او همچنین در زمینه‌های گوناگونی همچون فیلمسازی، ترانه‌سرایی، نمایشنامه‌نویسی، فیلمنامه‌نویسی و تدریس هنر فعالیت داشت.

زندگی:
نادرابراهیمی ۱۴ فروردین ۱۳۱۵ در تهران به دنیا آمد. پدربزرگ او، ابراهیم خان ظهیرالدوله یکی از حاکمان کرمان در دوران قاجار بود که البته خلع درجه و به مشکین شهر تبعید شد. نادر ابراهیمی از همان دوران نوجوانی شخصی جسور و بلندپرواز بود که از همان سنین جوانی برای یک زندگی ماجراجویانه و پر از فراز و نشیب را نقشه‌های فراوان داشت.
او تحصیلات خود را در دبیرستان دارالفنون به اتمام رساند و رشته‌ی حقوق را برای ادامه‌ی تحصیل انتخاب کرد؛ اما این رشته چندان با روحیات او سازگار نبود. به دلیل تصمیم گرفت حقوق را رها کند رشته‌ی زبان و ادبیات انگلیسی را ادامه دهد.
نادر ابراهیمی که از زندگی پرماجرایش لذت می‌برد، تصمیم گرفت زندگی‌نامه‌ی خود را روایت کند. دو کتاب‌های «ابن مشغله» و «ابولمشاغل» شرح کاملی از زندگی و فعالیت‌های اوست. برای مثال او کارهای سخت و دشواری مانند کارگری در یک چاپخانه یا کشاورزی یا کارهای فرهنگی چون مترجمی و ویراستاری، فیلمسازی مستند، خطاطی و نقاشی را تجربه کرده است.
ابراهیمی با سه‌گانه عاشقانه‌ی خود، به‌ویژه کتاب «یک عاشقانه‌ی آرام» شناخته می‌شود. در حالی که او بیش از ۳۰ جلد کتاب در زمینه‌های مختلف را به نگارش درآورده است. «مردی در تبعید ابدی» یکی دیگر از نوشته‌های شناخته شده‌ی نادر ابراهیمی است که سرگذشت ملاصدرا را به تصویر می‌کشد. این اثر تاکنون ۱۱ بار تجدید چاپ داشته است. «یک عاشقانه‌ی آرام» با ۲۰ بار تجدید چاپ، «بار دیگر شهری که دوست می‌داشتم» ۲۵ بار تجدید چاپ و «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» با ۲۱ بار تجدید چاپ از برجسته‌ترین و پرفروش‌ترین آثار نادر ابراهیمی است.
عمده فعالیت‌های فرهنگی نادر ابراهیمی در بخش کودک و نوجوان به چشم می‌خورد. نخستین اثر نادر ابراهیمی برای کودکان با نام «دور از خانه» در سال ۱۳۴۷ منتشر شد که در آن کوشیده بود شیوه‌ی نوشتار را با موضوع هماهنگ کند. او خالق بیش از ۵۰ اثر تألیفی برای کودک و نوجوانان است. او علاوه بر تألیف، دو کتاب «آدم آه‍نی» و «از پ‍ن‍ج‍ره ن‍گ‍اه ک‍ن» را نیز ترجمه کرده است. او در کنار کار تألیف و ترجمه، به تصویرگری نیز پرداخته است و تصویرگر چندین کتاب مختلف کودک و نوجوان بوده است.
ابراهیمی با کمک همسرش یک موسسه‌ی همگام با کودک و نوجوان را تأسیس نمود. هدف اصلی این بنیاد، مطالعه‌ی مسائل مربوط به کودکان و پژوهش درباره‌ی رفتار و خلق‌وخوی کودکان روش‌های یادگیری آنها بود.

او در سال‌های کار در تلویزیون، آثار مستند بسیاری نوشت و کارگردانی کرد. «گل‌های وحشی ایران» (۱۳۴۹) و «علم کوه و تخت سلیمان» (۱۳۵۰- ۱۳۵۱) از جمله فیلم‌های مستند او هستند. نادر ابراهیمی دو مجموعه تلویزیونی با نام «آتش بدون دود» و «سفرهای دور و دراز هامی و کامی در وطن» را نوشته است و کارگردانی آنها نیز بر عهده او بود. علاوه بر این ابراهیمی چندین ترانه و آهنگ نیز برای آنها ساخته است. همچنین او یک فیلم سینمایی با نام «روزی که هوا ایستاد» را مشابه دیگر آثارش نوشته و کارگردانی کرده است. او همچنین چندین فیلم مستند را کارگردانی کرده است. نادر ابراهیمی یک شاعر نیز است ترانه‌ی مشهور به نام «ای وطن» را سروده که علی خدایی خواننده و آهنگساز آن است.
فرزانه منصوری معتقد است زنی که نادر ابراهیمی در کتاب‌هایش همواره او را مورد ستایش قرار می‌دهد، او نیست. همسر نادر ابراهیمی می‌گوید که او تنها در کتاب «چهل نامه‌ی کوتاه به همسرم» مخاطب اصلی نادر ابراهیمی بوده است. فرزانه منصوری همکاری‌های بسیاری با همسرش داشته است و در مجموعه‌ی تلویزیونی «آتش بدون دود» نقش شخصیت مارال را ایفا کرد.
سرانجام زندگی پرفراز ونشیب نادر ابراهیمی در سال ۱۳۸۷ به پایان رسید. او پس از آنکه ۹ سال با بیماری لاعلاج خود دست و پنجه نرم کرد، سرانجام در سن ۷۳ سالگی دار فانی را وداع گفت.

ویژگی آثار:
نحوه برخورد دو شخصیت­محوری رمان، در دیالوگ با دیگران، نسبت مستقیم با فراز و نشیب‌های دوران زندگی آنان دارد. دیالوگ‌های گالان با اطرافیانش به افراد خاصی محدود است و به­مرور این دایره تنگ‌تر می‌شود و به­همراه آن، از قدرت او نیز کاسته می‌شود و با مرگش، هژمونی زورگویی و تسلط قهری و اجباری او پایان می­پذیرد. در حالی که، آلنی نه­تنها با همه مردم به‌خصوص، زنان و اقشار طبقه پایین اجتماع وارد گفت‌وگو می‌شود؛ بلکه آنان را وادار می‌کند تا محور گفت‌وگو با اطرافیانشان قرار بگیرند. این عمل، باعث افزایش پذیرش مرام فکری و سیاسی او می­شود و بعد از مرگش نیز تفکراتش در سخن و عمل نسل بعدی به‌سرعت تکثیر می‌شود.
- نادر ابراهیمی برای رمان «آتش بدون دود» جایزه‌ی «نویسنده‌ی برگزیده‌ی ادبیات داستانی ۲۰ سال بعد از انقلاب» را به خود اختصاص داد.
- علاوه بر قدرت داستان‌نویسی، انتخاب زبان ادبی و نثر شاعرانه، یکی از برجستگی‌های «آتش بدون دود» و دیگر آثار ابراهیمی است که وی را به عنوان داستان‌نویسی صاحب سبک معرفی کرده است.
- ابراهیمی در «آتش بدون دود» با نوشتن داستانی واقع‌گرایانه درباره‌ی مردم ترکمن صحرا و ستم‌هایی که نسبت به آنها اعمال شده است با انتخاب نثر شاعرانه، زبان ادبی، عناصر موسیقایی و آشنایی‌زدایی، زبان ساده و آمیخته به لغات گویشی خاص منطقه، ترکیب‌سازی‌های ابتکاری، باستان‌گرایی‌های زبانی و استفاده از امکانات شعر منثور و شعر کهن، چنان رستاخیزی در کلمات داستان خود ایجادکرده که در کنار محتوای دلنشین داستان، زبان زیبا و شاعرانه داستانش را در خاطر خواننده جاودانه کند.
- رمان «یک عاشقانه‌ی آرام»، آخرین اثر داستانی نادر ابراهیمی، یک رمان برجسته و نشانگر توانایی او در شخصیت‌پردازی است. ابراهیمی در این اثر در چهره‌ی قهرمانان اصلی، زندگی و شخصیت خودش و همسرش را بازآفرینی می‌کند و با خلق روش‌های تازه‌ای در نحوه‌ی روایت و شخصیت‌پردازی و گفت‌وگوهای شخصیت‌ها، یک اثر ماندگار و بدیع می‌آفریند.
- او اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر خویش را به شکل نمادین و با زبانی هنری در قالب رمان روایت می‌کند و واقعیت تاریخی را با تخیل قوی خویش به واقعیت داستانی تبدیل می‌کند.
- ابراهیمی در داستان‌هایش از شیوه‌ی روایت خطی استفاده می‌کند؛ اما با این که در روایت خطی کمتر از دیگر مؤلفه‌های الگوی کلاسیک فاصله می‌گیرد، به نوعی سبک ِ امروزی (مدرن) در روایت داستان می‌رسد.
- برخی معتقدند که ابراهیمی در داستان‌های کوتاه خود از پیشگامان ادبیات پسامدرن است. وی در دوره‌ای که نویسندگان آثار مدرن خلق می‌کردند، دست به هنجارگریزی‌هایی از چارچوب داستانی، شیوه‌های روایت و اختلال زبانی در داستان زده است.
- ابراهیمی با خلق شیوه‌های جدید همچون «همخوانی تصویر و کلام» و «نثر شاعرانه» توانست به سبک خاص نویسندگی دست یابد.
- یکی از شیوه‌های روایی ابراهیمی تغییر کانون روایت است. این تکنیک از شگردهای الگوی مدرن و شکل اغراق شده‌ای از الگوی پسامدرن بهره می‌برد.
- زاویه‌دید ابراهیمی به جامعه، واقع‌گرایانه است؛ چرا که می‌خواهد پیدا و ناپیدای زندگی را به دیگران پر رنگ و ملموس‌تر نشان دهد. ابراهیمی با نوشتن داستان کوتاه، روایتگر تغییر و تحول‌های زمانه است تا خصلت‌ها و ویژگی‌های اجتماعی و سیاسی جامعه را در بازه زمانی نشان دهد.
- او شاید از معدود نویسندگانی است که بر ارائه‌ی زبانی آهنگین و دلنشین تاکید دارد. بعضی از منتقدات ابراهیمی را تنها نویسنده‌ی «ساختارگرا» می‌دانند که به نثر ادبی و دانش زبان‌شناسی تسلط دارد.
- یکی دیگر از ویژگی‌های آثار ابراهیمی توجه به مقوله‌هایی همچون روان‌شناسی و جامعه‌شناسی در کنار شیوه‌های نگارشی داستان‌نویسی است.

نادر ابراهیمی را جزو معدود نویسندگان ایرانی است که عاشقانه‌هایش هنوز مخاطب خود را دارد و مدام تجدید چاپ می‌شود. این نشان‌دهنده‌ی گیرایی و جذابیت زبان و نوع روایت او برای خوانندگان امروزی ادبیات معاصر است.

منابع:
زبان شاعرانه‌ی نادر ابراهیمی، فاطمه سادات طاهری، علوم ادبی، 1396
شخصیت و شخصیت‌پردازی در رمان «یک عاشقانه‌ آرام»، جلیل مسعودی‌فر، مطالعات داستانی، 1393
زندگی و آثار نادر ابراهیمی، تارنمای کتابک
نویسنده‌ای با نثر شاعرانه، خبرگزاری ایرنا، 1394