سرگذشت زرتشت

نویسنده : تحریریه‌ی بیتوته

زَرتُشت یا زَردُشت یا اشوزَرتُشت، پیامبر ایران باستان بود. نقل شده است که زرتشت در سال ۶۳۰ قبل از میلاد به پیامبری مبعوث شده است. کتاب مقدس زرتشت «اوستا» نام دارد.
زادگاه و زادروز وی دقیقاً روشن نیست، هرچند امروزه بیشتر دانشمندان بر آنند که زردشت بین ۶۰۰ تا ۱۲۰۰ سال پیش از میلاد می‌زیسته‌. و زادگاه وی را به مناطق مختلفی مانند شهر ری، آذربایجان، خوارزم، سیستان، خراسان و آمل نسبت داده‌اند.
نام خانوادگی زرتشت اسپنتمان بود. پدر وی «پوروشسب» و مادرش دوغدو دختر «فری‌هیم‌رَوا» نام داشتند. حاصل ازدواج پوروشسپ و دوغدو، پنج پسر بود که زرتشت سومین آن‌هاست.
زرتشت سه بار ازدواج کرده بود. نام همسر نخست و دوم او ذکر نشده ‌است. زن سوم او «هووی» نام داشته، هووی از خاندان «هووگو» و بنابر روایات سنتی دختر فرشوشتر، وزیر گشتاسپ شاه کیانی بوده‌ است.
زن نخست او پسری به نام «ایست واستر» و سه دختر به نام‌های «فرینی» و «ثریتی» و «پوروچیستا» داشت. زرتشت در گاتاها از ازدواج دختر سوم خود یاد می‌کند و روایات بعدی، شوهر او را جاماسپ می‌نامد. از همسر دوم زرتشت، دو پسر به نام‌های «اورْوْتَتْ‌نَرَه» و «هْوَرْچیثْزَه» به دنیا آمده و ظاهراً از زن سوم فرزندی نداشته ‌است.
آگاهی‌های تاریخی و واقعی درباره‌ی زندگی زرتشت بسیار اندک است. آنچه در اوستا و در منابع پهلوی و فارسی آمده‌، بیشتر جنبه افسانه‌ای دارد، گرچه حقایقی نیزمی‌توان در آن یافت. آنچه به یقین در مورد زندگی زرتشت از متون اوستایی برمی‌آید، این است که زرتشت از کودکی تعلیمات روحانی دیده‌؛ زیرا در گاتاها (یسن ۳۳، بند ۱) خود را «زوتَر» نامیده ‌است و آن اصطلاحی است که در مورد دین‌مردی که دارای شرایط کامل روحانیت است، به کار می‌رود.
در گاتاها (یسن ۴۳) اشاره به دریافت وحی از او از سوی اهورامزدا شده ‌است. زرتشت در تبلیغ دین خود با دشواری‌هایی روبه‌رو بوده‌ است. در سرودهای خویش (یسن ۴۶، بند ۲) از فقر و کمی تعداد حامیانش می‌گوید و از بدکاری پیشگویان و روحانیان هموطن خود کوی‌ها و کرپن‌ها، گله و شکایت دارد و از بعضی دشمنان خود مانند بندوه و گرهم (یسن ۴۹، بند ۱ و ۲) نام می‌برد. سرانجام بر آن می‌شود که از زادگاه خود دور شود و به سرزمین مجاور برود که فرمانروای آن گشتاسپ است.
زرتشت در این سرزمین سرانجام با موفقیت روبه‌رو می‌گردد. با گِرَوِش گشتاسپ به دین زرتشت، مخالفت‌های حکمرانان همجوار برانگیخته می‌شود. نام برخی از فرمانروایان مخالف زرتشت در آبان‌یشت (یشت ۵، بند ۱۰۹) آمده‌است که از میان آنان ارجاسپ تورانی از همه نامورتر است. برحسب سنت زرتشت در سن ۷۷ سالگی در آتشکده‌ای در بلخ کشته شد و قاتل او «توربراتور» نام دارد.

آیین زرتشت
نخستین کسی که به زرتشت ایمان آورد، میدیوماه بود که در فروردین‌یشت از او نام برده می‌شود. وی در روایات سنتی، پسرعموی زرتشت به‌شمار آمده ‌است.
آموزش‌های زرتشت بعدها با باورهای بومی ایرانیان آمیخته شد و مزدیسنای کنونی را پدید آورد که نزدیک به پنج سده دین رسمی ایران نیز بوده‌. دین زرتشت امروزه حدود ۲۰۰ هزار تن پیرو در ایران، هند و برخی نقاط دیگر جهان دارد.
اوستا، کتاب دینی زرتشتیان است که در شکل کنونی خود شامل پنج بخش است: یسنا (یسنه)، ویسپرد، یشت، وندیداد و خرده‌اوستا قدیم‌ترین و مقدس‌ترین بخشِ اوستا کتاب دینی زرتشتیان، گاتاهاست. از زمان‌های بسیار قدیم گاتاها را سخنان و اشعار خود زرتشت می‌دانستند.
در گاتاها اهورامزدا خدای یگانه است که جسم یا مرکب نبوده و مینوی پاک است. تقریباً دویست بار در گاتاها به کلمه‌ی مزدا (اهورامزدا) یا ترکیب از این واژه اشاره می‌شود. زرتشت جز از اهورامزدا خدای دیگری نمی‌شناسد. زرتشت از گروه پروردگاران پیشین رو گردان است. تمام عظمت و جبروت مختص اهورامزداست. اوست آفریننده یکتا و خداوند توانا.
از آنجا که اسلام، صریحاً ایمان به پیامبران گذشته را هم‌ردیف به پیامبر اسلام اعلام کرده ‌است. زرتشت هم یک پیامبر الهی شناخته شده‌. چنان‌که در قرآن سوره حج آیه ۱۷، زرتشتیان را مجوس نامیده‌ و در ردیف پیروان ادیان آسمانی آورده‌است.
در قرآن کلمه‌ی مجوس به عنوان یک دین ذکر شده ‌ و چون از مشرکان جدا شده‌است، بسیاری این برداشت را کرده‌اند که در اصل دینی یکتاپرستانه بوده‌. همچنین در برخی احادیث اسلامی از زرتشت به عنوان پیامبر مجوس نام برده شده‌. بنابراین، از دیدگاه اسلام، زرتشت پیامبری از جانب خداوند است که دارای کتاب آسمانی بوده. زرتشت نیز خود را پیامبر دانسته‌، آنجا که می‌گوید: «اهورامزدا، مرا برای راهنمایی در این جهان برانگیخت، و من از برای رسالت خویش، از منش پاک تعلیم یافتم.»
مسلمانان باور دارند که آموزه‌های اصیل زرتشت به مرور زمان دستخوش تحریف شد و توحید زرتشت به شرک تبدیل گشت. دستورهای آن از خرافات و اباطیل پر شد و در مسیر سود طبقات حاکم جامعه قرار گرفت.
جامعه‌ی ایرانیان زرتشتی زادروز زرتشت را روز خرداد از ماه فروردین برابر با ۶ فروردین و در سال ۱۷۶۸ پیش از میلاد و تاریخ درگذشت او را ۵ دی ۱۶۹۱ پیش از میلاد می‌دانند.