چرا سیمین دانشور مهم است؟
نویسنده : (گردآوری) فاطمه محمدبیگی
نام سیمین دانشور به عنوان اولین داستان‌نویس زن ایرانی برای همگان آشناست. رمان برجسته‌ی او «سووشون» جزو آثار داستانی ایرانی است که حتماً باید بخوانید. علاوه بر این او تکنیک‌های مدرن داستان‌نویسی و نوشتن خلاق را وارد حوزه‌ی داستانی فارسی کرد و بر داستان‌نویسان زن بعد از خود، تأثیری عمیق گذاشت.
زندگی:
سیمین دانشور در 8 اردیبهشت 1300 در شیراز به دنیا آمد. پدرش دکتر محمدعلی دانشور (احیاءالسلطنه) مردی با فرهنگ و ادب بود. مادرش نیز، قمرالسلطنه حکمت، بانوی شاعر و هنرمندی بود که نقاشی را به فرزندانش می‌آموخت، مدتی هم مدیر هنرستان دخترانه‌ی هنرهای شیراز بود.
سیمین دانشور دوران ابتدایی و متوسط را در مدرسه‌ی انگلیسی «مهرآئین» به تحصیل پرداخت. سپس به تهران آمد و در دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران به تحصیل مشغول شد. پدرش در سال 1320 زمانی که سیمین موفق به اخذ مدرک لیسانس شده بود، درگذشت. از جمله کارهایی که سیمین دانشور پس از لیسانس به آن اشتغال داشت، معاونت اداره‌ی تبلیغات خارجی و نوشتن مقاله برای روزنامه‌ی «ایران» آن زمان با نام مستعار «شیرازی بی‌نام» بود و برای مدت کوتاهی نیز در رادیو تهران مشغول بود. او در سال 1327 توانست اولین مجموعه داستان‌های کوتاهش را با عنوان «آتش خاموش» منتشر کند که برخی از داستان‌های این مجموعه قبلاً در روزنامه‌ی «کیهان»، مجله‌ی «بانو» و «امید» چاپ شده بود.
سیمین دانشور در واقع اولین زنی است که داستان‌نویس بودن را به صورت حرفه‌ای پیش گرفت؛ البته قبل از دانشور هم افرادی بودند، مانند امینه پاکروان که البته به فرانسه می‌نوشت و فارسی را خوب نمی‌دانست. دانشور در دوره‌ای داستان‌نویسی را آغاز کرد که حضور زن به عنوان نویسنده خرق عادت بود؛ کاری را که فروغ فرخزاد در شعر انجام داد، سیمین دانشور در داستان شکل داد.
دانشور در مسیر بازگشت از شیراز به تهران با جلال آل احمد آشنا شد و بعد با هم ازدواج کردند. این تاریخ نقطه‌ی عطفی در زندگی او محسوب می‌شود؛ زیرا جلال آل احمد نیز از نویسندگان به‌نام دوره‌ی خود بود که اولاً با بزرگان این عرصه آمد و شد داشت، ثانیاً ذاتاً نویسنده‌پرور بود.
سیمین پس از اخذ مدرک دکترای ادبیات فارسی از دانشگاه تهران، رساله‌ی زیبایی‌شناسی «علم الجمال و جمال» را نوشت و به مدت پنج سال با منتقدان بزرگی مانند فاطمه سیاح، بهمینار، ملکی و فروزانفر همکاری داشت. بعد از آن سیمین دانشور با استفاده از بورس تحصیلی فولبریت به آمریکا رفت، در رشته‌ی زیباشناسی دانشگاه استنفورد تحصیل کرد و اصول داستان‌نویسی و نمایشنامه‌نویسی را آموخت. در این مدت داستان‌های کوتاه دانشور به انگلیسی در مجلات مختلف به چاپ رسید. سیمین دانشور در آمریکا تکنیک، فضاسازی، مکان و محیط داستانی را آموخت و در واقع از مدرن‌ترین شیوه‌های روایی داستان آگاه شد.
وقتی از آمریکا برگشت «شهری چون بهشت» را نوشت که ده‌ها قدم از آثار قبلی‌اش جلوتر بود. رمان «جزیره سرگردانی» در شمارگان بالایی به چاپ رسید و مورد توجه محافل و منتقدان ادبی واقع شد. اثر بعدی او «ساربان سرگردان» نیز تیراژ بسیاری بالایی داشت. از جمله ترجمه‌های دانشور می‌توان به «سرباز شکلاتی» اثر برنارد شاو، «دشمنان» اثر آنتوان چخوف، «بتاتریس» اثر شنیتسلر، «رمز موفق زیستن» اثر دیل کارنگی، «کمدی انسانی» اثر ویلیام سارویان، «داغ ننگ» اثر ناتانیل هارثون و... اشاره کرد.
سووشون:
«سووشون» آغازگر فصلی تازه در تاریخ داستان‌نویسی ایران به شمار می‌آید. دانشور در این داستان پرحرکت و ماجرا، با نثری شاعرانه، دقیق و محکم، تصویری درونی و هنرمندانه از تحولات منطقه‌ی فارس در سال‌های جنگ دوم جهانی به دست می‌دهد. شخصیت‌های رمان با قدرت مشاهده‌ی درخشانی ترسیم شده‌اند و هر یک روحیه و عملکرد گروه اجتماعی معینی را مجسم می‌کنند. فکر اصلی رمان، پرداختن به انسان مبارز است؛ به همین دلیل در سراسر داستان شاهد درگیری یوسف (قهرمان رمان) با آدم‌های خودفروخته‌ایم. ستیز پرتلاش خانواده او با ریزه‌کاری‌های روانی و عاطفی، بر زمینه‌ای از زندگی مردم یک منطقه در یک دوره‌ی خاص تاریخی، گسترده می‌شود. مرگ یوسف عامل بیداری دیگران و به خصوص همسرش زری می‌شود.
داستان از نظرگاه زری که ملموس‌ترین قهرمان رمان است و در همه‌ی درگیری‌ها حضور دارد، روایت می‌شود. ماجراها با ساخت و پرداختی دقیق و هماهنگ پیش می‌روند. وقایع فرعی با مهارت چشمگیری به طرح اصلی می‌پیوندند، جزئی از آن می‌شوند و درخدمت پیشبرد آن قرار می‌گیرند تا تصویری کامل و انباشته از سایه روشن‌هایی به دست دهند که جلوی ساده شدن واقعیت را می‌گیرند.
در حین گذر جسمی - روحی زری از جامعه به خانه و به عکس، تک‌گویی‌های شخصیت‌های دیگر رمان گنجانده شده است. آوردن تک‌گویی‌های دیگران از ضعف‌های داستان‌گویی به شیوه‌ی اول شخص مفرد است؛ زیرا در این شیوه‌ی نقل داستان، راوی فقط می‌تواند از احساسات درونی خود بگوید و در جریان خصوصیات درونی دیگر شخصیت‌ها قرار نمی‌گیرد. محدودیت دانشور در رعایت زاویه‌دید اول شخص برای حفظ پیوستگی ساختمان رمان، او را وا می‌دارد تا برای گسترش میدان دید رمان و در برگرفتن صحنه‌های جامع از زندگی اجتماعی، از تک‌گویی‌های شخصیت‌های دیگر استفاده کند و حوادثی را که به سیر رمان وابسته‌اند و زری در آنها حضور ندارد، به رمان داخل کند. هرچند تک‌گویی‌ها توجه خواننده را از مسیر داستان اصلی به داستان فرعی منحرف می‌کنند، اما برای پیشبرد درون‌مایه‌ی داستان لازم‌اند.
تأثیرگذاری حادثه‌ی کودتا در روان جمعی جامعه‌ی ایرانی از طریق نمادهای اسطوره‌ای در این داستان تجلی و انعکاس پیدا کرده است؛ به حق می‌توان گفت در سووشون همانندی‌ها و تأثیرهای بسیاری از شاهنامه می‌یابیم، زیرا سیمین دانشور اساس و پایه‌ی رمان خود را بر اساس اسطوره‌ی سیاوش قرار داده است.
ویژگی آثار:
- سیمین دانشور نخستین نویسنده‌ی زن ایرانی است که در تمام آثار خود، به شیوه‌های گوناگون، در پی بیان حقوق ازدست‌رفته‌ی زنان است. دانشور به صراحت به نوعی از فمینیسم ایرانی و شرقی معتقد است.
- او در آثار خود به مشکل هویت و جایگاه زن ایرانی در مرحله‌ای از تغییر و تحول اجتماعی می‌پردازد و تلاش زنان برای خودیابی را با انتقاد از جامعه مورد بررسی قرار می‌دهد.
- موضوع اغلب داستان‌هایش درد سترونی (بارداری) است که با استفاده از بن‌مایه‌هایی چون فرزند، فرزندخوانده و نوه درقالب بن‌مایه‌های آزاد یا وابسته اثر به‌نمایش گذاشته می‌شود.
- دانشور در گسترش ناخودآگاه مسئله‌ی ناباروری از نمادهایی مانند پیرزنان نیز استفاده می‌کند.
- واکنش‌های شخصیت‌هایش دربرابر سترونی را می‌توان ذیل سازوکارهای دفاعی همچون فرافکنی، والایش و برون‌افکنی قرار داد.
- دانشور در آثارش به عمیق‌ترین شکل ممکن، انسان ایرانی را با توجه به اعتقادات و باورهایش بازتاب می‌دهد.
- او در آثارش از نمادهای ساده و پیچیده‌ای بهره می‌برد که در شخصیت‌ها، زبان، حوادث، زمان و مکان پدیدار می‌شوند.
- زنان متون دانشور به دو طبقه‌ی متمایز از هم تقسیم می‌شوند: زنان طبقه‌ی بالا و مرفه‌الحال و زنان زحمتکش، زیردست، محروم و اغلب کلفت جماعت که خدمت زنان طبقه‌ی بالا را می‌کنند و برای آنها زحمت می‌کشند و از این طریق است که با هم در ارتباطند.
- دانشور با ارائه‌ی تصاویری همچون مبارزه و شرایط اجتماعی، چهره‌ی جنگ را به‌خوبی برای خواننده ترسیم کرده و با ساختن تصاویر منفی از جنگ به تقبیح آن دست زده است.
- او روایتگر گذار جامعه از سنت به مدرنیته است.
مطالعه‌ی آثار دانشور نه تنها ما را با شرایط اجتماعی-سیاسی عصر او آشنا می‌کند بلکه باعث می‌شود به تصویری نزدیک و ملموس‌تر از زنان آن دوره‌ی تاریخی به دست بیاوریم. همچنین با خواندن کتاب «نامه‌های سیمین دانشور به جلال آل احمد» می‌توانید با روحیات و اندیشه‌های این نویسنده بیشتر آشنا شوید.
منابع:
صد سال داستان‌نویسی ایران، حسن میرعابدینی، چشمه، 1389
جلوه‌های درد سترونی در مجموعه داستان «به کی سلام کنم؟»، حسین بیات، زبان و ادبیات فارسی، 1397
ﺗﺄﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮی ﺳﯿﻤﯿﻦ داﻧﺸﻮر در ﻧﮕﺎرش «ﺳﻮوﺷﻮن» از داﺳﺘﺎن ﺳﯿﺎوش در شاهنامه، محمدجواد عرفانی، مطالعات ادبیات-عرفان و فلسفه، 1396
نمادپردازی در رمان‌های سيمين دانشور، حسینعلی قبادی، پژوهش‌های ادب عرفانی، 1386
سيمای زن در آثار سيمين دانشور، هانیه طاهرلو، بهارستان سخن، 1390
نشانه‌های فمينيسم در آثار سيمين دانشور، قاسم سالاری، مطالعات اجتماعی-روان‌شناختی زنان، 1386
و...
درباره لک‌لک بوک
طراحی و بهینه سازی | مجتمع ارتباطات نوین ایرانیان
ارسال دیدگاه