مرگ یزدگرد

نمایش‌نامه‌ی مرگ یزدگرد نوشته‌ی بهرام بیضایی نویسنده و کارگردان ایرانی است که توسط انتشارات روشنگران و مطالعات زنان به چاپ رسیده. بهرام بیضایی خود در سال ۱۳۶۰ فیلمی از روی همین نمایش‌نامه ساخت. زبان آرکائیک(باستان‌گرا) و پارسی‌نویسی بیضایی ، چندگانگی روایت‌ها و گذشته‌ای که در حال دوباره از نو ساخته می‌شود، از شاخصه‌های مهم این اثر است.
نمایش‌نامه به جریان مرگ یزدگرد سوم می‌پردازد که از دست سپاه اعراب گریخته و به آسیابی در نزدیکی مرو پناه آورده. داستان از زبان آسیابان، زن و دختر او بیان می‌شود که هر کدام روایت مخصوص به خود را دارد که با دیگری متفاوت است. این تعدد دیدگاه موبدان را که خواستار یک روایت درست و حقیقی‌اند، گمراه می‌کند. شکی که در عمق جانشان کم‌کم زنده می‌شود، شکی است بزرگ‌تر؛ تردیدی که بیضایی خواستار آن است، یک بازنگری درباره‌ی آن‌چه به آن معتقدیم از شخص گرفته تا یک نوع باور و حتی خود تاریخ.
موبد، سرکرده و سردار سپاه یزدگرد سوم پی او تا آسیاب می‌آیند و با یافتن لباس و اسباب او می‌خواهند آسیابان، زن و دخترش را به جرم کشتن پادشاه محاکمه کنند. در این بین از آن‌ها می‌خواهند توضیح دهند که چگونه پادشاه را به قتل رسانده‌اند. یکی می‌گوید پادشاه را به جرم تجاوز به همسرش کشته، دیگری می‌گوید جسدی که با جامه‌ی پادشاه بر میانه‌ی آسیاب افتاده، آسیابان است که به دست پادشاه کشته شده تا همه تصور کنند که پادشاه مرده ‌است و... . بیرون از آسیاب سپاه شاه مقتول با اعراب مسلمان در جنگ و گریزند. سربازی خبر از پیشروی اعراب می‌آورد. همسر آسیابان می‌گوید که داوری به پایان نرسیده ‌است و اینک داوران اصلی با درفش‌های سیاه، از راه می‌رسند.
بهرام بیضایی به نقد جامعه‌ی فاسد ساسانی و موبدانی- که حتی چهره‌ی شاه خود را ندیده‌اند- می‌پردازد که یک پادشاهی را قدم‌به‌قدم از درون از پا درآورده‌اند. از خلال دیالوگ‌ها می‌توان به چرایی تنفر مردم از حکومت دوران خود، دادهای دادخواهی نشده‌شان و عدم تمایلشان برای ایستادگی مقابل دشمن پی برد.

فاطمه محمدبیگی

بهرام بیضایی بهرام بیضایی فیلم‌ساز ونمایشنامه‌نویس و پژوهشگر ایرانی در ۵ دی ۱۳۱۷ در تهران بدنیا آمد.