ادب مرد به ز دولت اوست

معرفی کتاب ادب مرد به ز دولت او تحریر شد
ایرج پزشکزاد متولد 1306، داستان‌نویس، نمایش‌نامه‌نویس و طنزپرداز ایرانی‌ست. معروف‌ترین اثر پزشکزاد، «دایی جان ناپلئون» است که سریالش را ناصر تقوایی پیش از انقلاب کارگردانی کرده است. «ادب مرد به ز دولت اوست تحریر شد» نمایش‌نامه‌ای است که در سال 1352 چاپ و منتشر شد. این اثر بعد از انقلاب هم تجدید چاپ شده و در سال 1381 انتشارات صفی‌علیشاه آن را به چاپ پنجم رسانده است.
این نمایش‌نامه‌ی کمدی و تخیلی از سه پرده، یک مقدمه و یک قسمت تکمیلی تشکیل شده و داستان زندگی آقای پورعلیزاده، کارمند ساده و شریفی را روایت می‌کند که با وجود تنگ‌دستی و داشتن اهل و عیال، درستکار باقی می‌ماند و پیشنهاد رشوه را نمی‌پذیرد. شیطان از طریق کارمندی دیگر از این ماجرا باخبر می‌شود و شخصاً وارد ماجرا می‌شود تا آقای پورعلیزاده را بفریبد و همین مساله ماجراهای نمایش را شکل می‌دهد...
این نمایشنامه بسیار ساده است و هیچ پیچیدگی‌ای ندارد. شخصیت‌ها مثل قصه‌های قدیمی سیاه و سفیدند و در آن‌ها تحوّلی صورت نمی‌گیرد، بنابراین پویایی ندارند. با وجود این‌ها طنز پزشکزاد و زبان شیوا و صمیمانه‌ی او، این نمایشنامه را اثری شادی‌بخش و خواندنی کرده که مخاطب می‌تواند ساعاتی با آن سرگرم شود و به شوخی‌هایش بخندد. این اثر مثل دایی ‌جان‌ ناپلئون رئالیستی نیست. کمدیِ این اثر بیشتر اخلاق‌مدار و موعظه‌گر است و می‌خواهد شخصیت کارمند نمونه را به عنوان الگویی از انسان‌های خوبی که به هیچ ترتیب از صراط مستقیم خود منحرف نمی‌گردند معرفی کند و در عین حال با زبان شوخی باعث انبساط خاطر مخاطبش شود. این نمایشنامه شاید به دلیل همین وجه تخیلی بودن، یا سادگی بیش از حدّ شخصیت‌ها مورد توجه سازندگان نمایش قرار نگرفته است.
این‌که در این اثر می‌بینیم شیطان شکل آدمی پیدا می‌کند شاید نمونه‌اش را زیاد خوانده‌ و شنیده‌ایم، ولی این‌که شیطان خودش دچار امیال بشری باشد و دچار دو دلی و تردید شود، موقعیت کمدی جالبی ایجاد کرده است.
محدثه میرجعفری

نمایشنامه فارسی - قرن ۱۴
۱۵۶ صفحه
کمدی در سه قسمت با یک مقدمه و یک موخره

ایرج پزشکزاد ایرج پزشک‌زاد، متولد ۱۳۰۶ خورشیدی در تهران، از نویسندگان و طنزپردازان ایرانی نیمه‌ی دوم سده ۲۰ میلادی است.