ادوارد براون

علوم انسانی

«با کمال روانی و تندی در مسائل الهی و فلسفی با مردم مباحثه می‌کرد و شعر و مَثَل و حدیث بود که مثل آبِ روان در سخنان او جاری می‌شد. وقتی کسی به او گفت اگر می‌خواهید شب را در خانه‌ی ما بمانید، چون پیغمبر ما گفته "اکرموا الضّیف"، او فوراً دنباله‌ی حدیث را گفت که "ولو کان کافراً" و گوینده خجالت کشید که چرا به چنین مرد مطلعی چنین گوشه و کنایه‌ای زده است.»
این توصیف مجتبی مینوی است از ادوارد براون، ایران‌شناس مشهور که مهندسی را رها کرد و در جواب پدرش گفت: «تا حال طفل بودم و تمیز نداشتم و رأی خود را ندانستم، حالا که فهمیده‌ام می‌خواهم پیشه‌ای اختیار کنم که مانع سفر نباشد.»

ادوارد گرانویل براون سال ۱۸۶۲ در انگلستان به دنیا آمد و از ۱۸۷۹ به تحصیل پزشکی در دانشگاه کمبریج پرداخت. اخبار جنگ میان ترکیه و روسیه توجه او را جلب کرد و موجب علاقه‌مندی او به تاریخ و زبان مردم ترک شد. او سال ۱۸۸۲ به استانبول سفر کرد، اما آشنایی او با زبان و ادبیات ترکی وی را به آموختن زبان فارسی و مطالعه‌ی شعر و ادب کشاند.
براون سال ۱۸۸۸ راهی ایران شد، یک سال ماند و با مردم، آداب و اخلاق ایرانیان آشنا شد. کتاب «یک سال در میان ایرانیان» حاصل این سفر و بیان دیده‌ها و آموخته‌های او در این دوران است.

پس از بازگشت، در دانشگاه کمبریج به تدریس زبان و تاریخ و ادب فارسی و تحقیق در جریان‌های فکری و نهضت‌های اجتماعی ایران مشغول شد. در ۱۹۰۲ ریاست مدرسه‌ی زبان‌های شرقی به او محول شد و بعد اداره‌ی امور علمی انتشارات اوقاف گیب را له دست گرفت.

اوایل قرن بیستم که حرکت‌های آزادی‌خواهانه و مشروطه‌خواهی در ایران جریان داشت، براون با گروهی از ایرانیان مقیم اروپا، انجمنی به نام «کمیته‌ی ایران» تأسیس کرد و با مقالات و سخنرانی‌های خود، به انتقاد از تجاوزات و اقدامات ستمگرانه روس‌ها و تقبیح روش سازشکارانه‌‌ی انگلستان پرداخت.
کوشش‌های براون و همفکران او برای دخالت در امور ملت ایران در مشروطه‌خواهان تأثیراتی داشت. آثار او با موضوعات سیاسی و اجتماعی ایران دارای اهمیت تاریخی بسیار است و از اسناد و منابع مهم این دوره از تاریخ ایران به شمار می‌رود.

علاوه بر این او مشغول تحقیقات و تألیفات در زمینه‌ی تاریخ ادبیات و نظم و نثر فارسی و تصحیح و نشر متون کهن به روش علمی و انتقادی جدید بود. «تاریخ ادبی ایران» مفصل‌ترین و جامع‌ترین تألیف در این زمینه به زبان‌های اروپایی است.

ادوارد براون ۵ ژانویه ۱۹۲۶، در ۶۴ سالگی درگذشت.
‌‌عکسی که مشاهده می‌کنید، طراحی براون از نقش‌برجسته‌های منطقه‌ی نقش رستم در لابه‌لای یادداشت‌هایش است.