محمدعلی جمالزاده

تولد : «سید محمدعلی موسوی جمال‌زاده» متولد ۲۳ دی ۱۲۷۰ در اصفهان، نویسنده و مترجم معاصر ایرانی بود. او را پدر داستان کوتاه زبان فارسی و آغازگر سبک واقع‌گرایی در ادبیات فارسی می‌دانند. وی در تاریخ ۱۷ آبان ۱۳۷۶ (در ژنو) در سن ۱۰۵ سالگی درگذشت.

جمالزاده در خانواده‌ای مذهبی در اصفهان به دنیا آمد. او فرزند سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی بود. واعظ اصفهانی در اصفهان زندگی می‌کرد، اما غالباً برای وعظ به شهرهای مختلف سفر می‌کرد. محمدعلی جمالزاده پس از ۱۰ سالگی پدر خود را در برخی از سفرها همراهی می‌کرد. وی به همراه خانواده در سال ۱۳۲۱ ه‍. ق به تهران مهاجرت کرد. جمالزاده حدود دوازده سال داشت که پدرش او را برای تحصیل به بیروت فرستاد.
جمالزاده در بیروت با ابراهیم پور داود و مهدی ملک‌زاده فرزند ملک المتکلمین چندین سال هم‌دوره بود. در سال ۱۹۱۰ تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل به اروپا برود. سپس از راه مصر عازم فرانسه شد. در آنجا ممتازالسلطنه سفیر ایران به وی پیشنهاد کرد که برای تحصیل به لوزان سوئیس برود. سید محمدعلی تا سال ۱۹۱۱ در لوزان بود، پس‌ازآن به شهر دیژون در فرانسه رفت و دیپلم حقوق خود را از دانشگاه آن شهر گرفت.
جمالزاده در سال ۱۹۱۴ در شهر دیژون فرانسه با ژوزفین، دانشجوی سوئیسی هم‌دانشگاهی خود، ازدواج نمود. وی بار دیگر در سال ۱۹۳۱ در دوران اقامتش در ژنو با یک آلمانی به نام مارگرت اگرت ازدواج کرد.

محمدعلی جمالزاده را همراه با صادق هدایت و بزرگ علوی سه بنیان‌گذار اصلی ادبیات داستانی معاصر فارسی می‌دانند. داستان کوتاه «فارسی شکر است» را که در کتاب یکی بود یکی نبود او چاپ‌شده است، عموماً به‌عنوان نخستین داستان کوتاه فارسی به شیوه‌ی غربی می‌شمارند. این داستان پس از هزار سال از نثرنویسی فارسی نقطه عطفی برای آن به شمار می‌رود. به‌علاوه، مقدمه‌ی جمالزاده بر کتاب یکی بود یکی نبود سند ادبی مهم و درواقع بیانیه نثر معاصر فارسی است. در این مقدمه جمالزاده مؤکداً بیان می‌کند که کاربرد ادبیات مدرن نخست بازتاب فرهنگ‌عامه و سپس انعکاس مسائل و واقعیت‌های اجتماعی است.

جمالزاده در سال ۱۹۶۵ نامزد جایزه نوبل ادبیات گردید. وی تا به امروز در کنار زین العابدین رهنما، حسین قدس نخعی و ابوالقاسم اعتصام‌زاده به عنوان تنها فارسی زبانان نامزد جایزه نوبل ادبیات شناخته می‌شوند.

داستان‌های وی انتقادی (از وضع زمانه)، ساده، طنزآمیز و آکنده از ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات عامیانه است.

محمدعلی جمالزاده در پاییز ۱۳۷۶ پس‌ازآن که از آپارتمانش در خیابان «رو دو فلوریسان» ژنو به یک‌خانه سالمندان منتقل شد درگذشت. بنا برنوشته‌ی ثبت‌شده در کنسولگری ایران، پس از درگذشت او ۲۶ هزار برگ از نامه‌ها، دست‌نوشته‌ها و عکس‌های او در خانه‌اش به سازمان اسناد ملی تحویل داده‌شده است.



آثار
- تاریخ و ادبیات:
۱. گنج شایان (۱۳۳۵)
۲. تاریخ روابط روس با ایران (۱۳۷۲)
۳. پندنامه‌ی سعدی یا گلستان نیکبختی (۱۳۱۷)
۴. قصه قصه‌ها (از روی قصص‌ المعمای تنکابنی، ۱۳۲۱)
۵. بانگ نای (داستان‌های مثنوی معنوی، ۱۳۳۷)
۶. فرهنگ لغات عوامانه (۱۳۴۱)
۷. طریقه‌ی نویسندگی و داستان‌سرایی (۱۳۴۵)
۸. سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی (۱۳۴۸)
۹. اندک آشنایی با حافظ (۱۳۶۶)

- داستان‌ها:
۱. یکی بود، یکی نبود (۱۳۰۰)
۲. عمو حسینعلی (جلد اول شاهکار) (۱۳۲۰)
۳. سر و ته یه کرباس (۱۳۲۳) (۱۹۴۴)
۴. دارالمجانین (۱۳۲۱) (۱۹۴۲)
۵. زمین، ارباب، دهقان
۶. صندوقچه اسرار (۱۳۴۲) (۱۹۶۳)
۷. تلخ و شیرین (۱۳۳۴) (۱۹۵۵)
۸. شاهکار (دوجلدی) (۱۳۳۷)
۹. فارسی شکر است
و ...

- سیاسی و اجتماعی:
۱. آزادی و حیثیت انسانی (۱۳۳۸)
۲. خاک و آدم (۱۳۴۰)
۳. زمین، ارباب، دهقان (۱۳۴۱)
۴. خلقیات ما ایرانیان (۱۳۴۵)
۵. تصویر زن در فرهنگ ایران (۱۳۵۷)

- ترجمه:
۱. قهوه‌خانه سورات یا جنگ هفتاد و دو ملت (برناردن دو سن پیر) (۱۳۴۰ق)
۲. ویلهلم تل (شیللر) (۱۳۳۴)
۳. داستان بشر (هندریک وان لون) (۱۳۳۵)
۴. دون کارلوس (شیللر)
۵. خسیس (مولیر)
۶. داستان‌های برگزیده
و ...

- سایر:
۱. کشکول جمالی
۲. صندوقچه‌ی اسرار